Bayram POMAK
Kosova bağımsızlığını kazandığı 2008’den bu yana 6 defa hükümet değişti. Bugüne kadar kurulan hükümetlerin hiçbiri ömrünü tamamlayamadı. En uzun ömürlüsü 1.387 günle Hashim Thaçi hükümeti olurken, 51 günlük rekorla Kurti hükümeti en kısa ömürlü hükümet olmuştur. Kosova, 2020 yılında istifa ettikten sonra vekaleten görevini ifa eden Ramush Haradinaj hükümeti ile girerken bir yıl sonra2021 yılına da istifa etmiş ve vekaleten görevde olan Hoti hükümeti ile girdi. Bütün bu çalkantılar, bu istikrarsızlıkların kaynağı nedir? İster Haradinaj hükümeti ister Kurti ister Hoti hükümetinin düşürülmesinin temel sebebi Sırbistan’la olan diyalog sürecidir.
Haradinaj Sırbistan’dan gelen mallara %100 vergi uygulamasını başlatmıştı. Kosova’nın bu hamlesine karşı Sırbistan, bu vergi kaldırılana kadar masaya oturmayacağını deklare ederek diyalog sürecini donma noktasına getirmişti. QUİNT ülkelerinin baskıları sonucu Haradinaj istifa etmiş ve ülke seçime gitmişti. Seçimden önce Vetëvendosje ile LDK’nın kazanması için olumlu hava esiyordu. Nitekim Vetëvendosje seçimden galip çıkmış, LDK ile koalisyon kurma müzakerelerine başlamıştı. Ancak LDK’nın tavrı süreci zorlaştırıyordu. En sonunda seçmenin de baskısıyla LDK + VV koalisyonu kuruldu. Fakat çok kısa bir süre içerisinde Albin Kurti’nin Sırbistan mallarına olan vergileri kaldırıp yerine mütekabiliyet ilkesini getirmesi neticesinde LDK ile ipler kopma noktasına geldi. Bunun temel nedeni ABD’nin Sırbistan’ı masaya oturtmak için Kosova’dan gümrük vergilerini şartsız kaldırmasını talep etmesiydi. Nitekim LDK, aslında Albin Kurti’yi kontrol etmek için hükümette yer aldığını bu şekilde göstermiş oldu. ABD Priştine büyükelçisi ve Trump’ın Kosova-Sırbistan özel temsilcisi Richard Grenell’in müdahalesiyle Kurti hükümeti düşürüldü. Çok hızlı bir şekilde başbakanlığını Abdullah Hoti’nin yaptığı hükümet kuruldu ve jet hızıyla Sırbistan’a uygulanan gümrük vergileri kaldırıldı. Sırbistan’ın talepleri yerine getirildikten sonra 4 Eylül 2020’de Beyaz Saray’da Kosova ile Sırbistan arasında Ekonomik Normalleşme Anlaşması imzalandı. Bu anlaşmanın en önemli maddesi Kosova ve İsrail’in diplomatik ilişki kurmaları ve Kosova ile Sırbistan’ın Kudüs’te büyükelçilik açmaları olmuştur. ,
Vetëvendosje’nin kurulan Hoti hükümeti için gereken 61 oydan 1’inin geçersiz olduğu iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurarak oylamanın anayasaya aykırı olduğunu ileri sürmüştü. AYM, Vetëvendosje’nin başvurusunu kabul edip milletvekili Etem Arifi’nin oyunun geçersiz olduğuna hükmetmiştir. Bu karar nedeniyle Hoti hükümeti meşruiyetini kaybetmiş ve seçime gidilmesinin yolu açılmıştır. Ancak Anayasa Mahkemesi kararının paragraflarından biri AlbinKurti’nin de milletvekili olma yolunu kapatıyordu. Bu paragrafa göre son üç yılda kesinleşmiş hükümle ceza almış kişiler milletvekilliğine aday olamayacaklardı. Kurti’nin de Meclis’e gaz bombası atma suçundan kesinleşmiş cezası bulunmaktaydı. Her ne kadar Vetëvendosje buna itiraz etse de Merkez Seçim Komisyonu Albin Kurti’nin milletvekili adaylığını onamayarak aday listesinden çıkarılmasını talep etti.
Halihazırda 14 Şubat seçiminin favorisi Vetëvendosje gözüküyor. 51 günlük hükümetten sonra Kurti’nin düşürülmesi vatandaşlarda ona karşı mağduriyet duygusunu tetiklemiş görünüyor. Kurti’nin düşürülmesine katkı sunan diğer partilere karşı olan öfkeyi de daha çok alevlendirdi. Vetvendosje’nin listesi bugün Kosova’da bulunan tüm muhalif unsurları yansıtmaktadır. Listenin tamamı aslında bir tezatlar listesi. Muhafazakarından, liberaline ve milliyetçisine kadar herkes var. Liste bir muhalefet bloku gibi. Tüm muhalif düşünceler bugün Vetëvendosje listesinden seçime katılıyor. Bu tür bir liste oy getirmesi bakımından olumlu iken daha sonra VV’nın yumuşak karnı olması bakımından da tehlikeli. Çünkü nasıl ki Albin Kurti’nin milletvekili olma yolu kapatıldıysa, seçimden sonra da VV’nın birinci parti çıkması halinde başka türlü engellere maruz kalacağı çok açık. Bu farklılıklar milletvekillerinde görüş ayrılıklarına neden olup, partinin ortak hareket edememesine neden olabilir.
Vetëvendosje dışında olan PDK ve LDK partileri de aslında şimdiden ikincilik için yarıştıkları herkesin malumu. PDK ilk defa HashimThaçi ve Kadri Veseli’siz bir seçime giriyor. Seçim stratejisini de buna göre oluşturmuş; eski savaşçılar ve aileleri üzerinden seçim kampanyası yürütüyor. Aynı şekilde Thaçi ve Veseli’nin de Özel Mahkeme mağduriyeti seçim kampanyasının bir parçası. LDK ise aynı tonda devam ediyor. Aslında iç siyasetten çok uluslararası aktörlere mesaj göndermekle meşguller. En önemli kozlarından biri olan Vjosa Osmani’yi ise partiden ihraç ederek onun Vetëvendosje listesinden aday olmasının yolunu açmış oldular. Seçimden sonra Osmani faktörünün LDK için ne anlama geldiği daha net anlaşılacak. Osmani’nin VV listesinden oy oranı ile LDK’nın oy oranı arasındaki fark Osmani’nin LDK seçmeni açısından ne ifade ettiğini ortaya koyacaktır.
PDK ile LDK arasındaki oy oranı aşağı yukarı aynı seviyede, başabaş gidiyor. İki köklü partinin yavaş yavaş eridiğine şahit oluyoruz. VV’nin ise ne kadar kalıcı olacağı meçhul!
Kosova’nın bugüne kadar yaptığı erken genel seçimlerin en zorlusu 14 Şubat’ta yapılacak olanı olsa gerek. Çünkü seçim ilk defa sadece hükümet ve başı için değil aynı zamanda Cumhurbaşkanını seçecek bir meclis aritmetiği de belirlenmiş olacak. Bu açıdan Cumhurbaşkanlığı seçimi de çok önem arz ediyor. Albin Kurti’nin hükümetten hızla düşürülmesi ve milletvekili yolunun kapatılması krizin başlangıcı olarak da değerlendirilebilir. Her ne kadar Anayasa Mahkemesi kararının Kurti’nin başbakanlık yolunu kapatmıyor yorumları yapılmış olsa da anlaşılan o ki Kurti’nin başbakanlık yolu da bir şekilde kapatılacak.
Seçimden sonra nasıl bir tabloyla karşılaşacağımız aşağı yukarı belli gibi. Ancak bu seçimin akabinde daha büyük krizler bizi bekliyor. Eğer birinci parti Kurti’siz bir Vetëvendosje olursa başbakan kim olacak? Cumhurbaşkanlığı pazarlıkları nasıl olacak? Vetvendosje ile koalisyon kuracak olan parti PDK veya LDK olabilir. Zira bu seçimde hiçbir partinin kırmızı çizgisi olmayacak.VV’ye hangi şartlar ileri sürecek? Nitekim bu şartların çoğu dışardan dikte edilecek gibi. Her ne kadar bugünden Vetvendosje iktidarı ve Albin Kurti başbakanlığı kesin olarak gözükse de seçimden sonra çok farklı bir tabloyla da karşı karşıya kalınabilir. Kurti’nin milletvekili olma yolunun kapatılması bunun habercisi niteliğinde.
Son yıllarda yaşanan krizlerin çoğu aslında Kosova kaynaklı değil. Uluslararası çevreler Kosova-Sırbistan meselesinin çözülmesi ve bölgede NATO askeri varlığının artışıyla alakalıdır. Bunun için Kosova’ya uluslararası çevrelerin sözünü dinleyen, gerekli tavizleri verecek olan bir hükümet ve Cumhurbaşkanı gerekli. Bunun olması için de herşey yapılacaktır. Bunun için bugüne kadar olduğu gibi Kosova halkının iradesi çok fazla önemli arz etmeyecektir.
Nitekim bugünden görünen ve açık olan bir şey var ki bu müzakerelerin sonunda hukuken Kosova’nın egemenlik sathında “bağımsız” bir yapı Kuzey’de kurulacaktır. Bu yapı ekonomik açıdan da Kosova merkezi hükümetine çok fazla bağlı olmayacaktır. Çünkü Avrupa, Kosova için çok fazla şey yaptığını düşünüyor. Kosova için Sırbistan’ı bombaladığını, Kosova’yı Sırbistan’dan koparttığını ve bir şeyleri feda etme sırasının Kosova’da olduğu görüşü hâkim. Öyle ki bu belki de krizin başlangıcı olacaktır. 2021 yılı, Kosova açısından her türlü hareketli ve zorlu bir yıl olacak gibi.
