Bayram POMAK
16 Nisan 2024 Kosova için tarihi günlerden biriydi. Genç ve devletleşme sürecini tamamlama yolunda olan ülke, büyük bir uluslararası kurum olan Avrupa Konseyi’ne üye olma yolunda önemli bir dönemeci geçti. Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi 16 Nisan tarihinde Kosova’nın Avrupa Konseyi üyesi olması için 131 leyhe, 29 aleyhe ve 11 çekimser oyla destek verdi. Üyelik için şimdi sadece Mayıs ayında yapılacak olan üye devletler Dış işleri bakanlarının onayı kaldı. Ancak ilk önce Kosova’nın üyeliğinin bu toplantının gündemine girmesi kaldı.
Avrupa Konseyi üyeliği süreci aslında 2014 yılında Kosova’nın bir AK danışma organı olan Venedik Komisyonuna üye olmasıyla başlamış oldu. 2014’teki şartlara baktığımızda, ülke daha bağımsızlığının 6. Yılını doldurmuşken buraya üye olması bir başarıydı. Ancak, Rusya Ukrayna savaşının başlaması ile birlikte bu süreç çok daha hızlanmış oldu. Rusya, AK’nin kendisini ihraç etmesini önlemek için bu kurumdan çıktı. O dönemde Rusya çıkmadan önce yapılan tartışmalarda Rusya’nın ihraç edileceği, yerine de Kosova’nın gireceği iddiaları dolaşıyordu. Tam da o dönemde Kosova hükümeti, dışişleri bakanı Donik Gervalla Schwarz imzasıyla 12 Mayıs 2022’de Avrupa Konseyi üyeliği için başvuru yaptı.
Başvuru yapıldıktan sonra Avrupa Konseyi, Kosova üyeliği raportörü olarak Dora Bakoyannis’i atadı. Bakoyanis Yunanistan’ın eski dışişleri bakanı idi ve Kosova’yı tanımaya bir ülkeden geliyordu. Bir buçuk yıl boyunca Bakoyannis, Kosova’daki aktörlerle ve dışardan ilgili aktörlerle görüşerek raporunu tamamladı. 26 sayfalık raporu 27 Mart 2024 tarihinde Paris’te Avrupa Konseyi Demokrasi ve Siyaset kuruluna sundu. Basına kapalı olarak gerçekleştirilen toplantıda, rapor Parlamenterler Meclisine gitmek için gereken 27 oyu almayı başardı.
26 sayfalık rapor Kosova’nın Avrupa Konseyi’ne girmek için yeterli şartları sahip olduğunu ancak yerine getirmesi gereken bazı ödevlerinin de olduğunu belirtiyordu. Burada belirtilmesi gereken önemli hususlardan biri de aslında raporda Kosova’nın anayasal ismiyle değil ancak BM 1244 sayılı kararı temelinde geçtiğidir. Burada Kosova ‘‘Republik’’ Cumhuriyet olarak değil yani devlet olarak değil, ülke olarak ve ‘Kosovo’ ibaresiyle anıldığıdır. Yani Kosova özel durumu olan ‘sui generis’ durumu burada da ifade edilmektedir. Çünkü Avrupa Konseyi üyesi olan 46 üye devletten 32’si Kosova’nın bağımsızlığı tanarken 12 üye devlet bağımsızlığını tanımamaktadır.
Bakoyannis raporunda son yıllarda Kuzey’de meydana gelen gerginlikleri de belirtmiştir. Plaka krizi, protestolar, Sırp polis ve yargı mensuplarının kurumlardan istifa etmesi, dinar krizi vb meseleler de tahlil edilmiştir. Özellikle 24 Eylül 2023 tarihinde Banjska’da meydana gelen terör saldırısının bölgedeki tehlikenin ne kadar yakın ve gerçek olduğunun altını çizmiştir. Bu olayın bölgedeki durumun ne kadar gergin ve kırılgan olduğunu gösterdiğini belirtmiştir.
Durumun belirtilmesinden sonra Kosova’nın acil bir şekilde yapması gerekenler de sıralanmıştır. Yapılması gerekenlerin çoğu Sırplarla alakalı icraatlar olduğu ve bunun Sırbistan ile olan gerginliği yatıştırmak amaçlı olduğu belirtilmektedir. En acil yapılması gerekenlerin başında Sırp Belediyeler Birliği’nin kurulması olarak vurgulanmaktadır. Ondan sonra Kilise mallarının kamulaştırılmaması ve Kosova kurumlarından istifa eden Sırp polis ve yargı mensuplarının yerlerine dönmeleri olarak belirtilmektedir. Bakoyannis’in raporu açıklanmadan önce başbakan Kurti bir iyiniyet göstergesi olarak Anayasa Mahkemesi’nin Deçan Manastırı’na 24 hektar arazinin verilmesi kararının uygulamaya geçirmiştir. 2016 yılında alınan bu kararı hiçbir hükümet uygulamamıştır. Kurti de bu karara karşı çıkmış ve Avrupa Konseyi’nin bu şartından dolayı kararı uygulamıştır. Kurti yaptığı açıklamada ‘‘Kadastro Ajansı’na Anayasa Mahkemesi’nin Deçan Manastırı kararını uygulaması talimatını verdim’’ dedi. Bu karar Avrupa Konseyine bildirilmiştir.
Rapor Avrupa Konseyi Demokrasi ve Siyaset kurulundan geçtikten sonra 16 Nisan’da Parlamenterler Meclisinden de geçerek, Avrupa Konseyi üyeliği için çok önemli bir eşik geçildi. Elbette ki bu adım Sırbistan’ı ciddi şekilde kızdırdı. Bunun üzerine ertesi gün Sırbistan, intikam amacıyla Hırvatistan ve Macaristan sınırında ki Kosovalı yolcuları saatlerce bekletti. Sırbistan bu adımı sıkı sınır kontrolleri olarak açıkladı. Hatta polis memuru olan vatandaşları sorguya aldı ve her türlü engellemeyi yaptı. Vatandaşlara UÇK’ya katıldınmı vb sorular sorarak provoke etmeye çalıştı. Sırbistan’ın bu adımı ve bundan sonra gelebilecek provokatif adımları olma potansiyeli var. Sırbistan, Kosova ile yeni bir gerginlik üreterek Mayıs ayında yapılacak olan üyelik oylamasına gölge düşürme potansiyeli var. Bu yüzden Kosova hükümeti dikkatli adımlar atarak Sırbistan’a bu kozu vermemeye çalışıyor.
Şimdi beklenti 16 Mayıs’ta yapılacak olan Dışişleri Bakanları toplantısında Kosova’nın üyeliğinin onaylanarak sürecin tamamlanması. Üyeliğin onaylanması 16 Mayıs’taki toplantının gündemine hala girmiş değil. Şu andaki beklenti Kosova hükümetinin Sırp Belediyeler Birliği için herhangi bir adım atması. Bunun için de hükümetten Belediyeler Birliği’nin ‘‘Taslak Yönetmeliğinin’’ hazırlanarak Anayasa Mahkemesine gönderilmesi bekleniyor. Bunun için oylamak için hala ikilemde olan ülkelerin ikna edilmesi gerekiyor. Üyelik için 46 ülkenin üçte ikisinin oyunu almak gerekiyor. İkna edilmek için bekleyen ülkeler de, özellikle İtalya ve Fransa bu konu da hükümetten bir adım bekliyor. Bu bakımdan 16 Mayıs toplantısı öncesi hükümet Belediyeler Birliği için herhangi bir adım atması gerekiyor.
Avrupa Konseyi üyeliği Kosova’nın devletleşme süreci için çok önemli bir adım. Özellikle uluslararası kurum ve kuruluşlara üyelik konusunda ülkenin önünü ciddi şekilde açacaktır. Aynı şekilde resmin büyüğünde bu üyeliğin Kosova’yı tanımayan beş Avrupa Birliği ülkesinin (İspanya, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Yunanistan, Romanya, Slovakya) de tanıma yolunun açması bekleniyor. Bu şekilde Avrupa Birliği ve NATO’ya üyelik yolu açılacaktır. Ayrıca, Kosova vatandaşlarının Strazburg Avrupa İnsan Hakları mahkemesine başvuru yolu da açılacaktır.
16 Mayıs’ta Kosova’nın Avrupa Konseyi üyesi olacağı beklentisi yüksek. Ancak şimdiden hükümetin bazı adımları atması ve sürecin tamamlanması gerekiyor.
