Bayram POMAK
2017 yılında yapılan seçimlerden sonra ortaya çıkan tabloda Kosova siyasi olarak krize girdi. Zorlu ve uzun bir maratondan dönüşen pazarlıklardan sonra Haradinaj başbakan oldu. Haradinaj’ın partisi AAK’nin seçimlerde % 8’lik bir sonuç almasına ve Karadağ’la sınır anlaşmasına en fazla karşı çıkmasına rağmen Haradinaj’a Başbakanlık verilmesi Kosova kamuoyu için büyük bir sürpriz oldu. Karadağ ile Kosova sınır hattının belirlenmesi anlaşmasında Kosova’nın toprak kaybedeceği gerekçesiyle bu konuya en fazla karşı çıkan siyasetçi olan Haradinaj, hükümeti kurarak 9 Eylül 2019 tarihinde 61 oyla güvenoyu aldı. Haradinaj Hükümeti’nin yaptığı ilk icraat en fazla karşı çıktığı konu olan Karadağ ile Kosova Sınır Hattı Anlaşmasının onaylamak oldu. Haradinaj Hükümeti Sırpların oyları ile kuruldu ve Sınır Anlaşmasının onayı için Kosova Parlamentosunda 81 oy alması gerekiyordu. Sonuçta 81 oyla Karadağ – Kosova Sınır Anlaşması kabul edilmiş oldu.
Diğer yandan AB, Kosova ile Karadağ sınır anlaşmasının geçmesi halinde Kosova’ya vize serbestisi verileceğini vaad etti ancak bu vaad bugüne kadar gerçekleşmedi ve kısa vadede gerçekleşeceği de gözükmüyor. Bu arka planı anlatmamın nedeni ileriki günlerde bizi bekleyen olayları daha iyi anlatabilmek ve analiz etmek içindir.
Haradinaj hükümeti kurulduğunda hemen hemen herkes bu hükümetin güçlükle kurulup Meclis’te yeterli çoğunluğa sahip olamadığı için uzun ömürlü olmayacağını ifade ediyordu. Nitekim öyle de oldu. 9 Eylül 2017’de kurulan hükümet 19 Temmuz 2019’da 679 günlük bir iktidardan sonra Başbakan Haradinaj’ın Hollanda’nın Lahey şehrindeki Özel Mahkeme’ye ifade vermek için çağrılmasından sonra istifa etmesinin ardından Kosova Meclisi kendini feshetti. Ardından Cumhurbaşkanı Thaçi seçime gidileceğini ilan etti.
Haradinaj Hükümeti döneminde uluslararası toplumun Balkan ajandasının en önemli konularından biri olan Kosova ile Sırbistan anlaşması çıkmaza girdi. Sırbistan, Kosova’yı tanıyan ülkelerin bazıları ile yaptığı lobi faaliyetleri sonucu Kosova’yı tanımalarını geri çekme kararı üzerine, Kosova hükümeti karşı hamle yaparak Sırbistan’dan Kosova’ya giren mallara uygulanan gümrük vergisini % 100 oranında artırdı. Karşılıklı restleşmeler sonucu AB arabuluculuğu ve gözetiminde yapılan Kosova ile Sırbistan müzakereleri tamamen durdu. Zaman içerisinde Sırbistan, AB ve ABD kanalıyla bu vergilerin kaldırılması için Kosova’ya yönelik taleplerini yenilemiş olmakla birlikte, Kosova hükümeti bu talebi her seferinde reddetti. Bu vergilerin Kosova’nın Sırbistan tarafından tanındıktan sonra kaldıracağını belirten Haradinaj’a AB ve ABD’den her seferinde artan dozda baskılar gelmeye başladı. Son aylarda özellikle QUİNT (ABD, Büyük Britanya, Fransa, Almanya ve İtalya) ülkeleri gümrük vergilerinin kaldırılması konusunda Kosova Hükümetine ciddi şekilde baskı yapmaya başladı. Kosova Savaşı için kurulan Özel Mahkeme bu süreçte Başbakan Haradinaj’ı çağırmasından sonra kamuoyu için sürpriz olan ama siyasi çevreler için hiç te sürpriz olmayan bir gelişme yaşandı ve Haradinaj istifa etti. Her ne kadar Haradinaj başbakan sıfatı ile mahkemeye gitmemek için böyle bir karar aldığını söylese de ilerleyen günlerde üstü kapalı da olsa QUİNT ülkelerinin baskıları sonucu istifaya zorlandığı ve yalnız bırakıldığını belirterek istifasının asıl nedenini bir şekilde itiraf etmiş oldu.
ABD ve AB, Makedonya isim sorununu halletikten sonra Balkanlar’da en önemli konu Sırbistan ile Kosova sorununun halledilmesine geldi. Bu bakımdan öncelikle tıkanan müzakere yollarının açılması ve diyalogun devam etmesi lazım. ABD’nin Balkanlar için atadığı özel temsilci Palmer, yaptığı açıklamada kurulacak olan Kosova hükümetinin gümrük vergilerini kaldırmaya hazır olması gerektiğini belirtmiştir. Kosova Dışişleri Bakanı Behgjet Pacolli “Hiç kimse gümrük vergilerini kaldırmayacağı vaadini vermesi; çünkü kim gelirse gelsin o vergiler kaldırılacak. Vergileri kaldırmayacağım diyen siyasetçi halka yalan söylüyordur” diyerek bu hükümetin misyonunun Sırbistan ile yapılacak olan anlaşmayla ilgili olduğunu dolaylı da olsa ifade etti.
İstifa eden hükümet nasıl Karadağ ile sınır anlaşmasını onaylayan hükümet olduysa, bu seçimlerden sonra da kurulacak olan hükümet de Sırbistan ile Kosova’nın nihai anlaşmasını meclisten geçirecek olan hükümet olacaktır. Bu yüzden başbakan yardımcısı ve NISMA partisinin başkanı Fatmir Limaj kurulacak olan bu hükümetin mutlaka 80 oyunun olması gerektiğini ve çok zor konuların bu hükümeti beklediğini ifade etmiştir. Siyasi liderlerin çoğu kurulacak olan hükümetin neden kurulduğunu ve neler olacağını bildiklerinden dolayı Kosova’da yapılan bu seçimler şimdiye kadar yapılmış en sönük seçim kampanyasına şahit oluyor. Çünkü hemen hemen herkes bu hükümette bir şekilde yer alacaktır. Her ne kadar bu seçimlerde Vetevendosje rüzgarı esiyorsa da Vetevendosje hükümeti alamayacaktır. Şimdiye kadar PDK, Vetevendosje ve LDK atbaşı eşit olarak gidiyorlar. Ancak Sırbistan ile yapılacak olan bu anlaşma çok önemli, hassas ve tarihi olacağı için Kosova’nın son otuz yılına damga vurmuş siyasi ve savaşçı kanat bu anlaşmanın bir şekilde içerisinde olacaktır. Ya doğrudan hükümetin içerisinde olacak yada dışardan bu anlaşmanın onaylanması için oyunu verecektir.
6 Ekim’de kurulacak olan hükümetin de Haradinaj hükümeti gibi uzun süreli bir hükümet olması beklenmiyor. Misyon hükümeti olacak olan bu hükümette hem savaşçı kanadın hem de LDK gibi Kosova siyasetine damga vurmuş bir partinin olması bekleniyor. Böyle önemli ve hassas bir anlaşmanın sonucunda ortaya çıkacak olan kamuoyu baskısını ancak bu şekilde bastırabilir ve anlaşmayı meclisten geçirip onaylayabilirler. Limaj’ın da belirttiği gibi hükümette 80 milletvekili olacaktır. Fakat bütün bu partiler ancak konsensüsle seçilecek olan bir başbakanla bir araya gelebilirler. Bu yüzden herkesin ortak olarak anlaşacağı bir başbakan çıkma ihtimali yüksek. Bu isim muhtemelen Shpend Ahmeti olabilir. Haradinaj’ın istifasından sonra başbakanlık için Beyaz Saray’ın ve Arnavutluk Başbakanı Edi Rama’nın Shpend Ahmeti’yi başbakanlık için aradığı ortaya çıktı. Her ne kadar öncesinde Shpend Ahmeti bunu red etse de daha sonra böyle bir olayın olduğunu ancak konunun Başbakanlık değil seçimler olduğunu beyan etmiştir.
Kurulacak olan hükümetin ilk işi gümrük vergilerini kaldırmak ve müzakere ekibini kurmak olacaktır. Çünkü ABD Balkanlar Özel Temsilcisi Palmer “Balkanlar konusunda zaman aleyhimize işliyor ve bir an önce harekete geçilmeli” diyerek Kosovalı siyasilere mesajını iletmiştir. 6 Ekim seçimlerinden sonra Kosova hükümeti bir an önce kurulacak, müzakerelerin devam etmesi için engel olan gümrük vergileri kaldırılacak ve müzakerelere devam edilecektir. İlkbaharda Sırbistan’da da seçimlerin olması hasebiyle müzakerelerin bahara kadar devam etmesi, anlaşmanın maddelerinin o döneme kadar hazırlanması ve Sırbistan seçimlerinden sonra kurulacak olan hükümetle anlaşmanın imzalanması planlanıyor. Trump Hükümeti de nihai anlaşmanın Eylül 2020’ye kadar tamamlanması gerektiğini ilan etti.
Şu ana kadar sürecin içerisinde olan katılımcılar anlaşma konusunda tüm planların, sınır değişikliği, Sırp Belediyeler Birliği gibi konuların halen masada mevcut olduğunu ifade etmektedirler. Yani henüz anlaşmanın nihai durumu net değil ve en büyük sorunu Kuzey Kosova, Mitroviça meselesi oluşturmaktadır. Ancak hangi durum olursa olsun, nasıl ki Karadağla sınır anlaşması yapıldı her halükarda Sırbistan ile de sınır anlaşması yapılacak. Ancak bunun mahiyeti konusunda bir kaç senaryo şu anda gündemde. Bu senaryolardan hangisinin olacağı konusu önümüzdeki müzakere döneminde netleşmeye başlayacaktır.
Sonuç olarak 6 Ekim’den sonra kurulacak olan hükümeti çok zor konular bekliyor. Sosyal alanda birçok sorunun çözümünü bekleyen Kosova halkı bu hükümetten beklediğini bulamayacaktır. Çünkü ülkeyi sıkıntılı bir dönem bekliyor. Kosova-Sırbistan anlaşmasının etkileri sadece bu iki ülkeyi değil Makedonya ve Bosna Hersek’i de etkileceyecektir. ABD ve AB havuç sopa politikası çerçevesinde tarafları anlaştıracaktır. Uluslarası ajandanın plan ve projeleri çerçevesinde önümüzdeki günlerde Balkanlar’ı neleri beklediğini göreceğiz!!!