Kuzey Makedonya’da 2011 yılında başlanılan ancak tamamlanmadan yarım bırakılan sayımlar nedeniyle, resmi işlemler bugün gerçekleri yansıtmayan 2002 sayımlarına göre yapılıyor.
Kuzey Makedonya’da 11 Aralık 2016 tarihinde yapılan genel seçimlerde VMRO-DPMNE (İç Makedon Devrimci Örgütü) koalisyonu 120 sandalyelik parlamentoda 51 milletvekiliyle birinci parti olmasına rağmen, hükümet kurabilmek için gerekli olan sayıya ulaşamamıştı. 49 milletvekili çıkarabilen SDSM (Makedonya Sosyal Demokratlar Birliği) koalisyonu Arnavut partisi DUİ (Demokratik Bütünleşme Birliği) ile ittifak yapmak ve bazı Arnavut partilerinin de dışarıdan desteğini almak suretiyle hükümeti kurmuştu.
Avrupa Birliği (AB) ülkeleri tarafından desteklenen hükümetin kendisinden beklenen en önemli icraat olan Yunanistan’la arasındaki isim sorununu çözmeye yönelik girişimler, 17 Haziran 2018 tarihinde imzalanan Prespa Anlaşması’yla gerçekleştirildi. Bu anlaşma ile ülkenin adı “Kuzey Makedonya Cumhuriyeti” olarak değiştirildi. İsim değişikliği başta olmak üzere, AB ve NATO’nun Kuzey Makedonya hükümetinden istediği bütün icraatlar gerçekleştirilmesine rağmen, AB ve NATO üyeliği hususundaki müzakerelerin başlatılmaması, sadece hükümet nezdinde değil bütün kamuoyunda büyük bir hayal kırıklığı oluşturdu. Diğer yandan, ekonomik sorunlarının çözümü karşılığında kabul ettikleri Prespa Anlaşması’nın halkın günlük hayatlarında bir değişiklik yapmaması da iktidarı zor durumda bıraktı.
Bu gelişmeler üzerine Cumhurbaşkanı Stevo Pendarovski başkanlığında, iktidar ve muhalefet liderleriyle geniş katılımlı bir zirve gerçekleştirildi. Zirvede 12 Nisan 2020 tarihinde erken seçime gidilmesi ve göreve gelecek teknik hükümetin içeriğine ilişkin uzlaşmaya varıldı. Lakin bütün dünyayı etkisi altına alan yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını nedeniyle ileri bir tarihe ertelenen seçimlerin, pandemi sürecinin normalleşmeye başlamasıyla birlikte 15 Temmuz 2020 tarihinde yapılması kararlaştırıldı.
Türk siyasi partilerinin durumu
2002 yılında yapılan nüfus sayımına göre, Kuzey Makedonya’da yaklaşık 80 bin Türk yaşıyor. 2011 yılında başlanılan ancak tamamlanmadan yarım bırakılan sayımlar nedeniyle, resmi işlemler bugün gerçekleri yansıtmayan 2002 sayımlarına göre yapılıyor. Bu da Ohri Anlaşması’nın uygulanmasından seçim koalisyonlarının yapılmasına kadar çok geniş bir alanda Türklerin pazarlık gücünü olumsuz yönde etkiliyor.
Türkler halihazırda üç siyasi parti ile temsil ediliyorlar: Başkanlığını Dr. Beycan İlyas’ın yaptığı Türk Demokratik Partisi (TDP), başkanlığını Enes İbrahim’in yaptığı Türk Hareket Partisi (THP) ve başkanlığını Erdoğan Saraç’ın yaptığı Türk Milli Birlik Hareketi (TMBH). Türkler 2016’daki seçimlerden beri parlamentoda iki milletvekiliyle temsil ediliyor: TDP’den Yusuf Hasani ve THP’den Enes İbrahim. THP’nin iktidar partisi SDSM ile yaptığı koalisyon kapsamında, Elvin Hasan devlet bakanı olarak kabinede yer almıştı.
Türk partileri parlamentoda temsil edilebilmek için büyük bir partiyle koalisyon yapmak zorunda. Bu zamana kadar genellikle Makedon partileriyle koalisyon yapmayı tercih ettiler. Türklerin kendi içlerinde birleşerek tek parti halinde seçimlere girmemesi bazı kesimler tarafından eleştiriliyor; bu kesimler küçük bir azınlık grubunun siyasi temsil hedefine üç partiye bölünmüş bir şekilde varmaya çalışmasını şaşkınlıkla karşılıyorlar. Ancak ülkenin etnik yapısı ve bu yapının seçim bölgelerine göre dağılımı dikkate alındığında, aslında bu üç partili yapının bir dezavantaj değil avantaj olduğu daha iyi anlaşılacaktır. Önemli olan her partinin kendi seçim stratejileri doğrultusunda hareket edebilmesi ve ellerindeki nüfusun etkinliğini kullanılabilir hale getirmesidir.
Türk partilerinin 15 Temmuz seçim stratejileri
Kuzey Makedonya altı seçim bölgesine ayrılmıştır. Bu seçim bölgelerindeki üç büyük etnik yapı ve diğer küçük etnik yapılarla birlikte toplam nüfus tablodaki gibidir. Ancak daha önce de not edildiği üzere, bu rakamlar 2002 tarihli nüfus sayımına göredir. Reel rakamlar kısmen de olsa farklılık arz edecektir.
| Etnik yapılar | 1. bölge seçmeni | 2. bölge seçmeni | 3. bölge seçmeni | 4. bölge seçmeni | 5. bölge seçmeni | 6. bölge seçmeni |
| Makedon nüfusu | 220.474 | 200.960 | 365.274 | 304.841 | 217.097 | 61.098 |
| Arnavut nüfusu | 50.774 | 133.325 | 35.918 | 170 | 81.840 | 255.971 |
| Türk nüfusu | 5.470 | 7.126 | 5.982 | 14.673 | 20.264 | 25.304 |
| Diğer etnik yapılar ile toplam nüfus | 299.724 | 394.717 | 490.332 | 331.232 | 337.879 | 352.241 |
İlk beş bölgede Makedon nüfusu açık ara fazlayken, altıncı bölgede Arnavutların epey büyük bir nüfusa sahip olduğunu görüyoruz. Arnavutlar ülkenin batı kısmında Arnavutluk ve Kosova hattında yoğunlaşmış durumdalar. Ülkenin doğusu ise genel itibarla Makedon ağırlıklı. Türkler ise tablodan da anlaşılacağı üzere, ortalama olarak her bölgede varlık göstermekle birlikte, Kalkandelen, Gostivar, Kırçova, Plasnitsa, Merkez Jupa, Ohri ve Resne hattını içeren 5. ve 6. bölgede ve Veles, İştip, Radoviş, Konçe, Pirlepe, Doyran, Valandova, Usturumca, Vasilevo hattını içeren 3. ve 4. seçim bölgesinde yoğunluklu olarak yaşamaktadır.
Türkler Batı Makedonya’da Arnavutlarla, Doğu Makedonya’da ise Makedonlarla iç içe bir yaşam sürüyorlar. Batı bölgelerinde daha şehirli bir yaşam sürmekteyken, Doğu Makedonya’dakiler daha ziyade Yörük köylerinde veya kasabalarda daha toplu bir halde yaşamaktadır.
Studaniçani, Plasnitsa, Kırçova, Struga, Debreşte, Merkez Jupa, Rostuşa ve Debre gibi bölgelerde yaşayan Türkbaşların (Torbeş) kökenleri konusunda Makedon tarihçilerin farklı görüşleri olmakla birlikte, yapılan akademik çalışmalar bu kişilerin Türk olduğunu gösteriyor.
Romanlar ülkenin geneline dağılmış bir şekilde yaşamakla birlikte, 4. ve 5. seçim bölgesinde yer alan Radoviş, İştip, Pirlepe, Vasilevo ve Usturumca’dakiler genel olarak Türkçe konuşuyor ve kendilerini Türk olarak tanımlıyorlar.
Seçim zamanı bütün partilerin ekstra oy olarak gördükleri Türkbaş ve Roman seçmenler, dilleri ve kültürleri dolayısıyla Türk partilerinin etkili olabileceği topluluklar. Ancak siyasetin kurallarının farklı işlediğini unutmamak lazım.
15 Temmuz seçimlerinde Türk partilerinin durumu
1. Türk Demokratik Parsiti (TDP): TDP Zoran Zaev liderliğindeki SDSM ile koalisyon yaparak seçime iki adayla katılıyor. Parti Başkanı Dr. Beycan İlyas 6. seçim bölgesinden 3. sırada, Parti Genel Sekreteri Enver Useinov 4. seçim bölgesinden 13. sırada yarışacak. Beycan İlyas’ın milletvekilliği garanti olmakla birlikte, Enver Useinov’un seçilmesi mümkün görünmüyor.
2. Türk Hareket Partisi (THP): SDSM ile koalisyona giren THP başkanı Enes İbrahim 5. seçim bölgesinden 6. sırada aday gösterildi. SDSM’nin 2016 seçimlerinde dokuz milletvekili çıkardığı bölgeden Enes İbrahim’in çıkması garanti gibi görünüyor.
3. Türk Milli Birlik Hareketi (TMBH): VMRO-DPMNE (İç Makedon Devrimci Örgütü) liderliğindeki koalisyon içinde seçimlere katılma kararı aldılar. Parti başkanı Erdoğan Saraç 4. seçim bölgesinden 11. sırada, eski Devlet Bakanı Furkan Çako 6. seçim bölgesinden 3. sırada, eski Makedonya Türk Sivil Toplum Teşkilatları Birliği Başkanı Tahsin İbrahim ise 5. seçim bölgesinden 14. sırada seçimlere girecekler. Furkan Çako’nun milletvekilliği garanti görünmekle birlikte, Erdoğan Saraç sınırda bir yerde bulunuyor; Tahsin İbrahim’in seçilmesi ise çok zor görünüyor.
Üç Türk partisi de Makedon partileriyle koalisyon yapmış durumda. Şu anki durum itibarıyla Türkler muhtemelen mecliste üç milletvekili ile temsil edilecekler. İki Türk partisinin beklentisi, hükümeti SDSM’nin kurmasına yönelik. Lakin hükümeti VMRO-DPMNE kurarsa o zaman TMBH stratejik olarak başarı sağlamış olacak ve kabinede bir bakanla temsil edilebilecektir.
Ülke realitesi ve tarihsel bağlar dikkate alındığında, partilerden en azından birinin Arnavut partisiyle koalisyon kurması önemli bir siyasi atak olabilirdi. Bir partinin Arnavutlarla koalisyona girmesi hem Arnavut kontenjanlarından daha fazla sayıda milletvekili çıkarmalarına hem de diğer ikisinin Makedon partileriyle daha sıkı pazarlık yapmalarına vesile olacaktır. Özellikle Arnavut nüfusunun çok az olduğu doğu Makedonya’da, yani 3. ve 4. seçim bölgelerinde yapılacak bir koalisyon, iki Makedon partisi açısından hayati bir önem taşıyacaktır. Bu ortaklık belki Arnavut partisine milletvekilliği kazandırmayacak ama genel anlamda oy oranını artırması açısından prestij kazandıracak, Makedon partileriyle koalisyon yapacak partilerin de bu ittifakı göstererek daha sıkı pazarlık yapmasına neden olacaktır. Zira bu politikayı 5. ve 6. seçim bölgelerinde Makedon partileri Arnavut partilerine karşı uygulamaktalar. Dikkat edilirse, Türk partilerinden seçilme ihtimali olan adaylar 5. ve 6. bölgeden aday gösterilmiş durumdalar. Bu da Makedon partilerinin Türk adayları yarışa, Arnavutlarla mücadele ettikleri bölgelerden sokmayı tercih ettiğini gösteriyor.
Sonuç ve Değerlendirme:
Seçimler muhtemelen Makedon partilerinde VMRO-DPMNE’nin az bir farkla SDSM’nin önünde, Arnavut partilerinde ise DUİ ile Alternativa-Aleanca koalisyonunun birbirine çok yakın oylar almasıyla sonuçlanacaktır. Bu şartlar altında, şayet Batı baskısı bundan önceki seçimlerde olduğu kadar bariz hissedilmezse, ipi göğüsleyen Makedon partisi ancak Alternativa-Aleanca koalisyonu ile ittifak yaparak hükümeti kurabilecektir. Lakin SDSM, verdiği sözleri yerine getirmiş bir parti olarak bir dönem daha iktidarda kalma isteğini Batı’ya kabul ettirebilirse, o zaman 2016’daki senaryo veya benzeri tekrar uygulamaya konulabilir. Burada önemli olan, hangi Arnavut partisinin koalisyon için tercih edileceği hususudur.
Bu seçim sürecinde SDSM’nin Arnavut ve Türk seçmenleri bünyesine katmak ve tarihte ilk defa bir Arnavut partisiyle koalisyon yapmak suretiyle seçimlere girmesi dikkat çekici gelişmelerdir. Zira Türkler seçim öncesinde koalisyonlara kendi partileriyle katılır, Arnavutlar ise seçim sonrasında hükümet kurma aşamasında Makedon partileriyle koalisyona girerler. Bu süreçte SDSM’nin etnik yapıları kuşatıcı politikasının Batı tarafından hoş karşılanma durumunu da göz ardı etmemek lazım.
Türk partileri her halükârda Türkleri üç milletvekili (sınırda olmakla beraber dört de olabilir) ve bir devlet bakanlığı ile temsil edecektir.
[“Korsanlıktan Siyasal İslam’a: Cezayir’de Sosyal ve Toplumsal Değişim” ve “Kalanlara Gurbet Gidenlere Memleket Rumeli (Makedonya Türkleri)” kitaplarının yazarı olan Ali Maskan çalışmalarını sömürgecilik ve Afrika ile Balkanlar alanlarında sürdürmektedir]