Bayram Pomak
2011’den itibaren Sırbistan ile Kosova arasında başlayan diyalog süreci iki döneme ayrılmıştır. Birincisi teknik konuların müzakeresiyken, ikincisi de siyasi konular olmuştur. Teknik konular tamamlandıktan sonra siyasi konuların müzakereleri başlamıştır. Asıl zor olan konular siyasi konular olmuştur.
AB’nin gözetiminde yapılan müzakereler siyasi meselelerde çıkmaza uğramıştır. Sırbistan’ın Kosova’yı tanıyan ülkelere yönelik tanımalarını geri çekmeleri için yaptığı lobi çalışmaları nedeniyle, Kosova AB ve ABD’ye bundan rahatsız olduğunu dile getirmiştir. Ardından Kosova’nın İNTERPOL’e üye olamaması nedeniyle hükümet ciddi eleştirilere maruz kalmıştır.
Dönem hükümetinin Başbakanı olan Haradinay, dış politikada ki bu hezimetini geçiştirmek ve gündemi değiştirmek için Sırbistan’ın bu lobicilik faaliyetlerini de gerekçe göstererek Sırbistan ve Bosna Hersek’ten gelen mallara %100 gümrük vergisi koyma kararı aldı. Kosova ve Sırbistan arasında zaten çıkmaza girmiş olan müzakere süreci Sırbistan’ın vergiler kaldırılana kadar müzakerelere başlamayacağını bildirmesiyle tamamen durdu.
ABD ve AB’nin, Haradinay hükümetine sürekli olarak gümrük vergilerini kaldırma çağrıları sonuçsuz kaldı. Ancak QUİNT ülkelerinin Haradinay’a baskı yapmaya başlaması sonucunda Haradinay özel mahkemeden bir çağrı aldı. Haradinay, başbakan sıfatıyla mahkemeye ifade vermeye gitmeyeceği gerekçesiyle kimsenin beklemediği bir anda hükümetten istifa etti. Daha sonra ise meselenin mahkeme meselesi değil, yapılan baskıların neticesi olduğu konusu Haradinay’ın örtülü ifadelerinden anlaşıldı.
Hükümetin istifası sonucu yeniden seçimlere gitme kararı alındı. Ancak bu sefer siyasi sahneye LDK ve Vetëvendosje partileri ciddi bir şekilde gelmeye hazırlanıyordu. Özellikle Vetëvendosje lideri Albin Kurti’ye yönelik destek her geçen gün artıyordu. Vetëvendosje, LDK ile seçim öncesi koalisyon yapma talebini iletti, ancak LDK buna yanaşmadı. Kamuoyunda LDK-Vetëvendosje koalisyonunun doğal bir koalisyon olacağı konusunda ciddi bir destek vardı. Bunun üzerine 6 Ekim’de yapılan seçimlerde Vetëvendosje %26 ile mecliste 29 sandalyeye sahip olurken, LDK %24.54 ile 28 sandalyeye sahip oldu. Daha önce ki hükümetlerden yılmış olan halk, bu sonuçları bir zafer olarak gördü ve herkeste olan inanç Kosova’nın yeni bir döneme girdiği yönündeydi. Ancak Kosova’nın önünde bitmemiş olan çok ciddi, önemli ve tehlikeli bir süreç vardı. Bu süreç Sırbistan’la yapılacak olan nihai anlaşma süreciydi. Seçimlerin hemen ardından başlayan Vetëvendosje ile LDK partileri arasında ki koalisyon görüşmeleri gerektiğinden fazla sürdü. Kamuoyunun ciddi bir desteği bulunan bu koalisyon müzakerelerde tıkanıyordu. LDK Sırbistan’a uygulanan vergilerin ABD’nin istediği gibi şartsız ve hemen kaldırılması gerektiğini söylerken, Vetëvendosje ise vergilerin kademe kademe ve mütekabiliyet esasına göre olması gerektiği konusunda diretiyordu. En sonunda LDK kendi seçmenlerinin ve kamuoyunun baskısına dayanamayarak koalisyonu kabul etmek zorunda kaldı.
Neticede 3 Şubat 2020 tarihinde Albin Kurti başbakanlığında Vetëvendosje, LDK ve topluluklardan oluşan hükümet kuruldu. Hükümet kurulur kurulmaz hemen Sırbistan’a uygulanan vergiler konusu tartışılmaya başlandı. ABD, Kosova – Sırbistan görüşmeleri için ABD’nin Almanya büyükelçisi Richard Grenell’i özel elçi olarak atadı. Grenell sürekli şekilde anlaşmanın yolunun açılması için vergilerin kaldırılması gerektiğini belirtiyor ve bunun için çağrıda bulunuyordu. Grenell, 27 Şubat’ta attığı bir tweette ‘‘Bizim poziyonumuz yeterince açık. Vergiler tamamen kaldırılmalı, bu konu bugün Beyaz Saray’da Cumhurbaşkanı Thaçi’ye de iletildi”, diyerek çağrısını yineliyordu. Grenell’den önce de 13 Şubat’ta Mike Pompeo Başbakan Kurti’ye bir mektup yazmış ve vergilerin kaldırılması gerekçesini anlatmış ve vergilerin kaldırılması çağrısında bulunmuştur. ABD’nin baskısı ile koalisyon ortağı LDK’nın da baskısı artmaya başladı. Bunun üzerine başbakan Kurti vergilerin mütekabiliyet esasına göre kaldırılması için bir eylem planı hazırladı ve 15 Mart’tan itibaren başlamak üzere ilk önce ham maddelerden vergilerin kaldırılacağını ve bu kararın Sırbistan tarafından bir iyi niyet göstergesi olarak görülmesi gerektiğini ve Sırbistan’ın da adım atması gerektiğini ifade etti. Bunun üzerine ABD elçisi Grenell bunun kabul edilmez olduğunu ve vergilerin derhal şartsız bir şekilde tamamen kaldırılması gerektiğini duyurdu. Ardından koalisyon ortağı LDK ve diğer muhalefet partileri Kurti’nin Kosova’nın ABD ile olan dostluğunu tehlikeye soktuğunu ve bunun çok tehlikeli olduğunu belirterek, Kurti’yi suçlamaya başladı.
Tüm bu gelişmeler yaşanırken dünyada patlak veren koronavirüs hadisesi Kosova’ya da ulaştı. Koronavirüs vakası 19’a ulaştıktan sonra Acil Durum Koordinasyonu’nu oluşturan kurul acil önlemleri duyurdu. Bunun üzerine Cumhurbaşkanı Thaçi ile Başbakan Kurti bu kriz hakkında görüşmek üzere bir araya geldi. Görüşmenin ardından Cumhurbaşkanı olağanüstü hâl ilan edilmesi gerektiğini ve bunu meclisten talep edeceğini duyurdu. Aynı akşam bir televizyon kanalına katılan ve koalisyon ortağı LDK partisinden olan İçişleri Bakanı Agim Veliu, cumhurbaşkanının önerisine destek verdiğini ifade etti. Bunun üzerine başbakan Kurti içişleri bakanının bu çıkışından dolayı kendisini görevden aldı. LDK ile Vetëvendosje arasında var olan görüş ayrılıkları ayan beyan ortaya çıkmış oldu. LDK Başkanı İsa Mustafa, başbakan Kurti’den hemen ABD’nin isteği doğrultusunda gümrük vergilerini şartsız bir şekilde kaldırmasını, içişleri bakanının göreve geri almasını ve LDK partisinden özür dilemesi çağrısında bulundu. Aksi halde koalisyondan ayrılacaklarını ve meclise güvenoyu göndererek, hükümeti düşüreceklerini belirtti. Ancak Başbakan Kurti, bu kararlarından geri adım atmadı. LDK, muhalefet partilerinin de desteği ile 44 imza toplayarak meclisi güvenoylamasına çağırdı.
Kosova meclisi güvenoylamasını yapmadan bir gün önce AB temsilcileri ve ABD temsilcilerinin yaptıkları açıklamalar, aslında AB ile ABD arasında ki görüş ayrılıklarının gün yüzüne çıkmasına neden oldu. Oylamadan bir gün önce Kosova’nın Fransız ve Almanya büyükelçilikleri LDK partisine çağrıda bulunarak, kararı oylamayı yeniden gözden geçirmeleri gerektiğini, bu zor zamanlarda böyle bir krize girmenin yanlış olduğunu ve kararın ertelenmesi çağrısında bulundular. Büyükelçilerin bu çağrısından sonra aynı gün Fransız ve Alman dış işleri bakanları da bu şekilde LDK’ya çağrıda bulundu. Ancak aynı akşam ABD’nin Kosova büyükelçisi Philip Kossnet, attığı tweette “Yarın güvenoylamasının yapılmasından dolayı memnunum. Başbakan Kurti’ye de söylediğim gibi meclis ve tüm kurumlar Anayasaya uymalıdır”, diyerek aslında hükümetin düşürülmesini desteklediğini dolaylı da olsa söylemiş oldu. Aynı tweeti Grenell’in de retweetlemesi onun da buna destek verdiğini göstermekteydi. Bu şekilde aslında AB ile ABD’nin Kosova üzerinden restleşmesini de görmüş olduk.
Güvenoylamasının yapıldığı 25 mart tarihinde başbakan Kurti yaptığı kürsü konuşmasında hükümetin düşürülmesinin ne olağanüstü hâl, ne de içişleri bakanının görevden alınmasından dolayı olmadığını belirterek, bunun tek nedeninin Kosova ile Sırbistan arasında yapılacak olan anlaşmadan dolayı olduğunu ifade etti. Kosova başbakanı ile Sırbistan Cumhurbaşkanı Vuçiç’in yaptıkları pazarlıklar nedeniyle Kosova’nın çok şey kaybedeceğini ve Vetëvendosje’nin bunun için büyük bir engel oluşturduğunu, bu yüzden koalisyon ortağı LDK, muhalefet ve Cumhurbaşkanı Thaçi bir araya gelerek, ABD’nin direktifleriyle düşürüldüğünü belirtti. Aynı şekilde gümrük vergilerinin asıl mesele olmadığını, bunun sadece bir gerekçe olduğunu ifade ederek aslında anlaşmanın hazır olduğunu, gerçekte her ne kadar resmi müzakerelerin durmuş olsa bile Kosova Cumhurbaşkanı Hashim Thaçi ile Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vuçiç arasında gizli görüşmelerin devam ettiğini belirterek, anlaşmanın hazır olduğunu ve anlaşmanın Beyaz Saray’da açıklanmak için beklediğini dile getirdi. Gümrük vergilerinin ise müzakerelerin başlaması için değil, anlaşmanın ilan edilmesi için kaldırılacağını belirtti. Anlaşma meselesine gelince, kendisinin de Sırbistan’la nihai bir anlaşma yapılmasından yana olduğunu belirtmiş, ancak sorunun kalıcı bir şekilde sonlandırılması için bunun Sırbistan’la nasıl bir anlaşma yapılacağına bağlı oldunu belirtmiştir. Bunun için de Bosna Hersek örneğini vererek, Bosna’nın Sırbistan’la anlaşma yaptığını ama bunun Sırbistan’la ve Sırplarla olan sorunları ortadan kaldırmadığını, bilakis daha karmaşık hale getirdiğini ifade etmiştir. Aynısının Kosova’ya da yapılmaya çalışıldığını ve hazırlanan anlaşmanın Kosova’nın aleyhine olacağını ifade ederek, bunun için böyle bir anlaşmaya karşı olduklarını deklare etmiştir. Dolayısıyla hükümetin düşürülmesinin arka planının bu olduğunu, ancak Vetëvendosje hareketinin durmayacağının ve gelecek günlerin kendisini haklı çıkaracağını inandığını ifade etmiştir.
Sonuç olarak, Kosova’nın bugüne kadar halkın desteğini bu kadar güçlü bir şekilde almış olan nadir hükümetlerinden biri olan Kurti hükümeti, yapılan güvenoylamasından 82 leyhten, 32 aleyhte ve 1 çekimser oyla düşürüldü. Kurti hükümeti 50 günlük ömrüyle şimdiye kadar olan en kısa hükümetlerden biri olmuştur.
Bundan sonra Kosova anayasası yeni hükümetin kurulması için birinci çıkan partiden yeni bir başbakan adayı talep edecektir. Yeni başbakan adayının hükümeti kuramaması halinde, meclis partilerinin çoğunlunun kararıyla yeni bir isim verilerek, hükümet kurulabilir veya yeniden seçimlere gidilebilir. Vetevëndosje yeni bir başbakan adayı vermeyeceklerini belirterek, Cumhurbaşkanın Koronavirüs krizinden sonra seçimleri ilan etmesini talep ediyor. Ancak görünen o ki Kosova seçimlere gitmeden, Vetëvendosje hariç geniş katılımlı bir hükümet kuracaktır. Bu hükümetin tek bir görevi olacaktır, o da Sırbistan’la anlaşma açıklandıktan sonra meclisten bu anlaşmayı geçirmektir. Anlaşmanın geçmesi için 82 milletvekilinin oyuna ihtiyaç duyulacaktır. Yeni kurulacak geniş katılımlı hükümet de buna göre dizayn edilecektir.
Sırbistan’la olan anlaşma açıklandıktan ve Kosova meclisine getirilme sürecinde Vetëvendosje de süreci izlemeyecektir. Vetëvendosje bu durumdan sonra var olan kamuoyu desteğini katlayarak artırdı. Çünkü Kosova halkı yapılan bu hareketi kendisine yapılmış bir darbe olarak görmektedir. Vetëvendosje Albin Kurti’nin liderliğinde ve var olan protestoları organize etme becerisi sayesinde anlaşmanın onaylanması sürecinde büyük gösteriler yapılabilir. Bunun için de şimdiden hazırlıkların yapıldığı söylenebilir.
Dolayısıyla Koronavirüs vakası, hükümetin düşürülmesi ve Sırbistan’la yapılacak olan nihai anlaşma meselelerinden dolayı 2020 Kosova için zor ve kayıp bir yıl olacaktır.