Bayram POMAK
20 Eylül tarihinde Kosova hükümetinin mütekabiliyet ilkesi çerçevesinde Sırbistan plakaları için aldığı karar, gözlerin yeniden Kosova’nın kuzeyine dönmesine neden oldu. Kosova hükümetinin aldığı bu kararın bir arka planı ve tarihsel süreci de bulunmaktadır. Neredeyse 10 yıldır devam eden Kosova Sırbistan diyalog süreci bu kararın merkezinde yer almaktadır. Kosova ile Sırbistan’ın 2011 yılında yaptıkları, vatandaşların serbest dolaşımı anlaşması neticesinde Kosova hükümeti bugün bu kararı aldı.
2011 yılında yapılan anlaşmada Sırbistan, Kosova’nın RKS (Kosova Cumhuriyeti) araba plakalarını tanıyacak ve Sırbistan’ın UNMİK dönemine ait olan kabul ettiği, KS (Kosova) plakaları yürürlükten kalkacaktı. Ancak 2011 yılında yapılan bu anlaşma daha sonra 2016 yılında beş yıllığına yeniden ötelenerek uygulanmasına başlanmadı. Uluslararası toplumun dönemin başbakanlarında statükoyu bozmamaları adına anlaşmayı yürürlüğe koymamaları talep edilmiş ve Kosova hükümetleri anlaşmayı uygulamamıştır. 2016 yılında yapılan anlaşmanın bitiş süresi 15 Eylül 2021 tarihi idi.
2011’de yapılan bu anlaşma ve 2016 yılında yenilenerek ötelenen bu anlaşmaya Sırbistan’da imza atmıştı. Ancak Sırp siyasetçi RadaTrajkoviç’e göre Vuçiç’in bu anlaşmayı kabul etmesi ve imzalaması onun 2021 yılında kadar Thaçi ile toprak alış verişi anlaşmasını haledecekleri yönünde olduğu plandı. Ancak Vuçiç ve Thaçi’nin bu planı tutmadı ve plan rafa kaldırıldı. 15 Eylül’de anlaşmanın süresinin bitmesi ile birlikte Başbakan Kurti, mütekabiliyet için harekete geçti. Karar alınmadan önce AB kurumlarına, Sırbistan’ın anlaşmalara uymadığı ve anlaşmaları çiğnediğini açıklayan bir mektup gönderdi. Priştine’de bulunan QUİNT ülkelerinin büyükelçiliklere de haber vererek 20 Eylül’de Sırbistan plakalı araçların Kosova’ya girişte plakalarını çıkarmaları veya örtmeleri, onun yerine ise sınırdan geçici Kosova plakaları almaları kararını çıkarttı. Sırbistan’dan gelen araçlar bu geçici plakalara 5 euro ödeyecek ve plakaların geçerlilik süresi 60 gün olacak. Kosova hükümetinin aldığı bu karar Sırbistan’ın 10 yıldır Kosova araçlarına yaptığı uygulamanın aynısı. Karar alındıktan hemen sonra kararın uygulanması ve sınır noktalarının güvenliği için hükümet, sınıra Polis Özel harekatçıları da gönderdi. Daha önce 1 ve 31 numaralı sınır kapıları Sırp paramiliter grupları tarafından yakılmıştı. Kararın uygulanması ve güvenlik için Özel Harekat sınıra gitti. Sırplar hem kararı hem de polisi protesto etmek için 1 ve 31 nolu sınır noktaları olan Jarinje ve Bernjak yollarını ağır araçlarla kapattılar.
Hükümet kararı ve Sırpların tepkisi bir anda gözlerin kuzeye dönmesine neden oldu. Sırbistan Başbakanı AleksandarVuçiç hemen Milli Güvenlik Kurulunu topladı. Kosova’ya yönelik ağır ifadeler kullandı ve Kosova’daki Sırpların durumunu ajite ederek durumdan endişeli olduklarını ifade etti. Kosova’nın bu ‘yanlış’tan dönmesi gerektiğini belirterek bunun karşılığı olacağını açıkladı. Aynı gün mecliste konuşma yapan Başbakan Kurti ise alınan kararın herhangi bir olağanüstülük içermediğini belirtti. Alınan kararın tamamen bir anlaşmanın süresinin geçmesi ile alakalı olduğunu ve hükümetin görevini yerine getirdiğini ifade etti. Anlaşma neticesinde artık hiçbir illegal plaka Kosova sınırları içerisinde olmayacak. Kurti, Sırbistan, ne zaman Kosova plakalarını kabul ederse biz de bu karardan dönmeye hazırız dedi. Ayrıca Sırbistan İçişleri Bakanlığının verdiği Kosova ile paralel plakalar da Kosova yollarında olmayacak. Çünkü Sırbistan İçişleri Bakanlığı da Kosova’nın şehirleri için plaka vermekte ve Kosova’lı Sırplar bu plakaları kullanmaktaydı. KM (KosovskaMitrovica), PR (Priştine), PZ (Prizren) gibi, bu kararla birlikte artık bu plakalar ilegal sayılacak ve yollarda olamayacak.
Bir haftadan fazla devam eden gerginliği Sırbistan hareketleriyle daha da tırmandırıyor. Helikopterleri ve MİG savaş uçaklarını sınırın yakınında uçurması ve sınıra 2 km uzaklıkta asker getirmesi Belgrad’ın attığı bazı adımlar. Bunun yanında Sırpların kuzeyde kurdukları barikatlarda bazı paramiliterlerin olması da Sırpların bölgede organize olduklarını göstermektedir. Kosova Polisi yaptığı açıklamada Kosova sınırının girişinde iki Rus ve Beyaz Rusya vatandaşını yakaladıklarını açıkladı.
AB ve ABD ise durumun gerginleştirilmemesi için iki tarafında bu noktadan ileri gitmemeleri gerektiğini açıkladı. Aynı şekilde AB ve ABD tarafların tansiyonu düşürmeleri çağrısında bulundu. Bunun yanında Rusya ise Sırbistan’a olan desteğini açıkladı. Bu desteği göstermek için Rusya’nın Belgrad büyükelçisi AleksandarBochanKharçenko, Sırbistan Genel Kurmay Başkanı Milan Mojsiloviç ve Sırbistan Savunma Bakanı NebojsaStefanoviç ile birlikte Kosova sınırı yakınlarında ki Sırp birliklerini ziyaret etti. Rusya, Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Maria Zakharova’da yaptığı açıklamada ‘‘Washington ve Brüksel, Priştine’nin radikallerini durdurmalıdırlar’’ diyerek tepkisini belirtti.
En son gelişmede Çarşamba günü Kosova başmüzakerecisi BesnikBislimi ile Sırbistan başmüzakerecisi PetarPetkoviç bir araya gelecek. Ancak bu toplantıdan herhangi bir sonuç çıkmaz, çünkü ortada bulunan sorun onları kat be kat aşan bir durum.
Ortaya çıkan bu durumdan en fazla faydalanacak olan yine Sırbistan olacaktır. Çünkü Sırbistan elinden çıkardığı ve kontrolünde olmayan yerlerde istikrarın olmasını istemiyor. Bunun için zaman zaman tansiyonu yükseltecek adımlar atmaktan çekinmiyor. Balkanlarda olan gerginliklerin merkezinde ve arkasında çoğunlukla Sırbistan bulunmaktadır. Örnek olarak Bosna Hersek, Karadağ ve Kosova. Sırbistan ve tabii ki Rusya, Batının güdümüne giren bu yerlerde istikrarsızlık oluşturmak için her türlü aracı kullanıyor. Diğer tarafta Kurti, plakalarla alakalı bu kararı almak zorundaydı. Çünkü her zaman mütekabiliyet vurgusu yapan Kurti, bu anlaşmanın tarihinin geçmesine rağmen statükoyu devam ettiremezdi. Çünkü yerel seçimler arifesinde, muhalefete büyük bir koz vermiş olurdu.
Önümüzde ki günler neler getirir hep birlikte göreceğiz. Ancak gerginliğin devam etmesi durumunda, gerginliğin kontrolü daha da zorlaşacaktır. Ancak yine de, herhangi bir çatışmanın olma olasılığı çok fazla değil. Bu noktadan sonra ilk geri adımı atacak olan taraf kaybedecektir. Sırbistan, kararın geri alınmasını ve Polisin bölgeden çekilmesini talep ediyor. Kosova tarafı ise, Sırbistan Kosova plakalarını kabul etmeden kararı geri almayacağını açıkladı. Polisin geri çekilmesi ise ancak barikatların kaldırılmasından sonra yapılacağını açıklandı.