Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen’in 15 Ekim’de Belgrad’a yaptığı ziyaret, Sırbistan’ın Avrupa Birliği (AB) üyelik sürecinde yeni bir dönüm noktası olarak değerlendiriliyor. Uzmanlara göre, bu ziyaret Brüksel’in “sabır eşiğinin dolduğunu” ve Sırbistan’dan Rusya’ya yönelik yaptırımlar konusunda hızlı bir karar beklediğini gösteriyor.
“Balans politikası süresini doldurdu”
Von der Leyen, Cumhurbaşkanı Aleksandar Vuçiç ile görüşmesinin ardından yaptığı açıklamada, “Şimdi üyelik sürecinde somut adımlar atmanın tam zamanı” diyerek Belgrad’dan hukukun üstünlüğü, basın özgürlüğü, seçim reformları ve Rusya’ya yaptırım konularında ilerleme istedi.
AB uzmanı Bojana Selaković (Ulusal Konvent) bu açıklamayı şöyle yorumladı:
“Sırbistan’ın uzun süredir sürdürdüğü denge politikası artık sona eriyor. Artık net bir yön seçmek zorunda.”
Sırbistan, Ukrayna işgalinden sonra dahi Kremlin’le yakın ilişkilerini koruyan az sayıdaki Avrupa ülkelerinden biri olmaya devam etti. Ancak bu tutum, enerji ve dış politika alanlarında giderek daha somut sonuçlar doğurmaya başladı.
Yaptırımlar ve enerji baskısı
ABD’nin Sırbistan Petrol Endüstrisi (NIS) şirketine uyguladığı yaptırımlar, Belgrad’ın Rusya’ya bağımlılığını açıkça ortaya koydu. Ülke, hâlâ doğalgazının %80’ini Rusya’dan temin ediyor. AB ise bu bağımlılığı azaltmak için Sırbistan–Bulgaristan doğalgaz bağlantısı ve Transbalkan enerji koridoru gibi projelerle destek veriyor.
AB’nin Sırbistan’dan “daha yüksek uyum seviyesi” beklentisi var. Von der Leyen, Sırbistan’ın şu anda AB dış politikasıyla %61 oranında uyumlu olduğunu belirterek, “Artık daha fazlası gerekiyor. Bu, kısa sürede yapılmalı” dedi.
Güvenlik ve dış politika uzmanı Igor Bandović ise bu mesajı şöyle yorumladı:
“AB artık uyum için açık bir süre tanımıyor. Önceden bu konular hep ertelenirdi. Şimdi ilk defa açıkça ve kısa vadede adım atılması isteniyor.”
Moskova’dan “hayal kırıklığı” mesajı
Sırbistan’ın Rusya’yla imzalamayı umduğu yeni üç yıllık gaz anlaşması da beklenildiği gibi sonuçlanmadı. Moskova, anlaşmayı yalnızca yıl sonuna kadar uzatmayı teklif etti. Vuçiç, bu kararı “çok kötü bir mesaj” olarak nitelendirerek, “Rusya bize ‘Eğer NIS’i kamulaştırırsanız gazı keseriz’ diyor” ifadelerini kullandı.
Rusya’nın Belgrad Büyükelçisi Aleksandr Bocan-Harçenko ise anlaşmadaki gecikmenin “ticari ve teknik nedenlere dayandığını” savundu. Ancak ABD yaptırımlarının Sırbistan’ı dolaylı olarak hedef aldığına da dikkat çekerek, “Bu yaptırımlar aynı zamanda Sırbistan’a da bir darbedir. Çünkü siz Rusya’ya yaptırım uygulamadınız” dedi.
Brüksel: “Rusya, genişleme sürecine engel”
Von der Leyen, Belgrad’daki temasları sırasında Rusya’nın Batı Balkanlar’daki etkisini “AB genişlemesine yönelik en büyük tehdit” olarak nitelendirdi.
Bandović’e göre, görüşmede ayrıca Sırbistan’daki Rus güvenlik ve istihbarat etkisi, hatta Batı Sırbistan’da ortaya çıkarılan paralı asker kampı da gündeme geldi.
AB yetkilileri, bu tür bağlantıların Sırbistan’ın Avrupa yolundaki güvenilirliğini zedelediğini düşünüyor.
Demokrasi ve protestolar
Von der Leyen, Sırbistan’da son aylarda süren hükümet karşıtı protestolara da değinerek, “Şimdi ulusun birleşme zamanı; güçlü ve etkin bir demokrasinin temellerini yeniden atmalıyız” dedi.
“AB’nin tavrı açık: özgürlük, baskı değil; barışçıl protesto hakkı, cezalandırma değil. Biz ortaklık istiyoruz, boyun eğme değil.”
“Karar verme zamanı”
Uzmanlar, Sırbistan’ın artık AB üyelik sürecinde net bir yön seçmek zorunda olduğunu vurguluyor. Bandović’e göre, hükümetin bunu yapma olasılığı düşük:
“AB’ye yönelmek demek, demokratikleşme, hukukun üstünlüğü ve dış politikada tam uyum için bedel ödemek demek. Bu hükümet o bedeli ödemeye hazır değil.”
Sırbistan, 2012’den beri AB aday ülkesi statüsüne sahip. 35 fasılın 22’sini açtı, sadece 2’sini geçici olarak kapattı. Son fasıl ise Aralık 2021’de açıldı.
Brüksel’in son raporuna göre, üyelik yolundaki üç ana şart hâlâ geçerli:
- Hukukun üstünlüğü,
- Kosova ile ilişkilerin normalleştirilmesi,
- AB dış politikasıyla tam uyum.
Avrupa Parlamentosu 2023 raporunda, Rusya’nın Sırbistan üzerindeki etkisinin bölgesel istikrarsızlık riski oluşturduğunu vurgularken, ABD Dışişleri Bakanlığı da ülkeyi “Rus nüfuzuna en açık Balkan ülkesi” olarak tanımlamıştı./BALKAN POSTASI