COVID-19 salgını sona erdi. Bosna Hersek için bu, sorunun bittiği anlamına gelmiyor çünkü salgın döneminde temin ettiği aşıların parasını iade edemiyor.
Bosna Hersek, korona virüsüne karşı aşı tedarik etmeye en son başlayan ülkeler arasında yer aldı. Devletin sağlık alanında yetkisi olmadığı için bu, kendi kuruluşları tarafından yapıldı.
COVAX mekanizması üzerinden yapılan tek devlet ihalesinde 1.23.000 aşı için yaklaşık 13 milyon dolar ödendi. Sözleşme Eylül 2020’de imzalandı ve aşının COVAX mekanizması aracılığıyla ilk dozları Mart 2021’de Saraybosna’daki havaalanına ulaştı.
COVAX, Dünya Sağlık Örgütü ile birlikte Global Alliance for Accines (GAVI) tarafından yürütülen, COVID-19’a karşı dünyanın en büyük aşı değişim programıdır.
2021 itibariyle bu programın sadece üçte biri Bosna Hersek’e teslim edildi.
Bu yılın Ocak ayında Küresel Aşı İttifakı (GAVI), BH’ye artık aşı sağlayamayacağını bildirdi, bu nedenle BH teslim edilmeyen aşıların değeri için para talep ediyor.
GAVI, Bosna Hersek’in bu süreçteki maliyetlerini de içeren bir “çıkış ücreti” ödemesini talep ediyor, ancak Bosna Hersek bunu kabul etmiyor.
İttifak, bu ücretin miktarının ne kadar olduğuna dair cevap vermedi.
Sivil İşler Bakanlığı’ndan verilen bilgiye göre, tazminat yaklaşık 1.7 milyon dolara mal olacak.
GAVI, RSE’ye verdikleri yanıtta aşıları neden teslim etmediklerini açıklamadı.
Bosna Hersek ne tür bir yanıt hazırlıyor?
Bosna-Hersek, Lahey’deki Uluslararası Tahkim Mahkemesi’nde tahkim işlemlerini başlatma olanağına sahiptir. Bunun için BH Bakanlar Kurulu’nun Bosna-Hersek Başsavcılığı’na talimat vermesi gerekiyor.
Bosna Hersek Baş Ombudsmanı Mladan Madiç, bu kararın Bosna Hersek Bakanlar Kurulu tarafından henüz kabul edilmediğini söyledi. Tahkime başlamanın ne anlama geleceği sorulduğunda ise şu yanıtı verdi:
Mandiç, “Üç tahkim yaptığım için bu beş ila altı yıllık bir süreç anlamına gelir, bu yüzden biliyorum. Bosna-Hersek’e çok pahalıya mal oluyor. Dava açmanın maliyetleri var, bu nedenle hakimlere ödeme yapılması gerekiyor, bu çok karmaşık bir süreç ve çok zaman alıyor. Süreci başlatmak için yaklaşık bir buçuk milyon avro gerekiyor.” dedi.
Bosna Hersek Sivil İşler Bakanlığı, uluslararası tahkimin başlatılmasının seçeneklerden biri olup olmadığını belirlemeden, önerilen çözüm üzerinde “yoğun bir şekilde çalışıldığını” söyledi.
BH Bakanlar Kurulu’nun ne zaman pozisyon alacağının henüz bilinmediğini de ekledi.
Sivil İşler Bakanlığı, “GAVI’nin artık aşı sağlamayacağını bize bildirmesinden sonra ortaya çıkan şu anda içinde bulunduğumuz durumda, BH için en iyi çözümü aramak zorunda kalıyoruz. Süreçteki tüm katılımcılar için kabul edilebilir bir çözüm konusunda istişareler devam ediyor ve Sivil İşler Bakanlığı, taraf ve Brçko Bölgesi’nin yetkili makamlarının yanı sıra Bosna-Hersek’in çıkarlarını korumak için BH Başsavcılığı da işin içinde.” dedi.
Cevapta, COVAX mekanizması içinde Bosna Hersek için “en iyi çözümü bulmak amacıyla” GAVI temsilcileriyle sürekli temaslarda bulunulduğu vurgulanıyor.
GAVI ittifakı ne diyor?
RSE için GAVI ittifakında, BH’nin COVAX aracılığıyla kaç dozun tedarik edileceğinin belirtildiği yükümlülükler konusunda anlaşmalar imzalayan 73 ülkeden biri olduğunu belirtiyorlar.
Prosedür, GAVI’nin aşı üreticileriyle anlaşmalar yapmasını içeriyordu. GAVI şimdi çalışmaları için “işletme maliyetleri” olduğuna dikkat çekiyor.
RFE’nin sorgusuna verilen yanıtta, “COVAX adaleti temsil eder ve GAVI, gerçek işletme maliyetleri dışında herhangi bir fon tutmaz. Üreticinin çıkışının talep edilen maliyetleri, yalnızca her ülkenin satın alma sözleşmeleri kapsamındaki ödenmemiş yükümlülüklerdeki payını karşılamak içindir.” denildi.
GAVI ayrıca, COVAX’ın “katılımcıların tüm hesapları kapatıldıktan ve kesin hesaplar işlendikten sonra” tüm fazlalıkları iade etmeyi taahhüt ettiğini belirtir.
RSE’nin BH’ye çıkış ücretinin miktarı ve teslim edilemeyen aşı sorununun Batı Balkanlar’daki diğer ülkelerle nasıl çözüldüğüne ilişkin soruya yanıt vermediler.
Her şey nasıl başladı?
Bosna-Hersek, Mart 2020’de korona virüsü pandemisinin başlamasından bu yana aşı pazarına erişimde zorluk yaşıyor.
Bu nedenle, aynı yılın Eylül ayında, hızlı teslimat umuduyla GAVI ile COVAX mekanizmasına katılmak için bir sözleşme imzaladı.
COVAX, 2020 yılında pandeminin başlangıcında, COVID-19’a karşı aşılara eşit erişimi sağlamak için kuruldu.
Pandemi ile mücadele için çeşitli üreticilerden toplamda üç milyondan fazla aşı hem bağış hem de satın alma yoluyla Bosna-Hersek’e ulaştı.
Taraf sağlık kurumlarının verilerine göre, 750 binden biraz fazla BH vatandaşı COVID-19’a karşı birinci ve ikinci doz aşılarla aşılandı.
2013’teki son nüfus sayımına göre BH’de 3,5 milyon insan yaşıyor.
Sivil İşler Bakanlığı’nın yayınladığı son verilere göre Bosna Hersek’te 16 bin 225 kişi korona virüs enfeksiyonu sonucu hayatını kaybetti.
Toplamda, pandeminin başlangıcından bu yana 400 binden fazla enfeksiyon vakası kaydedildi. Bu verilere göre Bosna Hersek sakinlerinin yaklaşık yüzde 11’ine korona bulaştı.
Bu yılın Mayıs ayında Dünya Sağlık Örgütü (WHO), COVID-19’un artık “küresel bir acil durum” teşkil etmediğini duyurdu./Balkan Postası