Fransa’nın dünyaca ünlü yüksek hızlı treni TGV’den Moldova’nın Sovyetler Birliği döneminden kalma tahta sıralı vagonlarına kadar Avrupa’da yolcu trenleri büyük bir çeşitlilik gösteriyor.
Fiyat, hız, dakiklik ve sefer sayısını göz önünde bulundurarak hazırlanan Dünya Ekonomik Forumu’nun (WEF) son raporunda özellikle Balkanlar’da trenlerin durumunun ‘çok kötü olduğu’ tespiti dikkat çekiyor.
Arnavutluk’ta mali kaynak yetersizliğinden dolayı yakıt alınamaması nedeniyle geçtiğimiz kasımdan, Şubat 2020’ye kadar tek bir sefer yapılamadı. Devlet demir yolları HSH, seferlerin askıya alındığı konusunda resmi bir açıklama da yapmamış. Halk sosyal medya platformu Facebook’ta oluşturulan gruplarda payaşılan mesaj ve fotoğraflar sayesinde durumdan haberdar olabildi.
WEF raporunda her ülkenin demiryolları 7 üzerinden değerlendiriliyor. Son sıradaki Arnavutluk’un notu sadece 1,2. Kendisini diğer Balkan ülkeleri Sırbistan, Bosna Hersek ve Kuzey Makedonya 2 puanla takip ediyor.
Avrupa Birliği üyesi Bulgaristan, Romanya, Slovenya ve Yunanistan Avrupa Komisyonu’na göre en kötü donanıma sahip yolcu trenlerinin bulunduğu ülkeler. En iyiler ise Hollanda, Finlandiya, Almanya ve İspanya olarak sıralanıyor.
Avrupa’nın doğusu aynı zamanda kaza ve yolcu yaralanma sayısında da ilk sırada.
Avrupa Demiryolu Ajansı’na göre Doğu ve Orta Avrupa ülkelerinin tamamında kaza ortalaması Avrupa Birliği’nin (AB) üzerinde. Macaristan ve Bulgaristan’da bu sayı ortalamanın üç, Romanya ve Estonya’da ise 5 katı.
‘Bu turistlerin yaptığı seyahatten çok farklı’
Bulgaristan’da Köstendil ile Gueşevo’yu birbirine bağlayan 34 kilometrelik hatta haftada üç sefer düzenleniyor. Alt yapı eksikliğinden dolayı trenlerin saatteki hızı 25 kilometreyi geçmiyor. Bazı noktalarda ise 15 kilometreye iniyor. Bu sebeple iki şehir arasındaki tren yolculuğu 1 saat 40 dakika sürüyor.
Buradan 700 kilometre uzaklıktaki Romanya’da ise Oradea’dan Arad’a kalkan sabah 7 treni uzun ve yorucu bir yolculuğa çıkıyor. Bu kırsal bölgelerde hizmet veren trenlerin vagonları II. Dünya Savaşı’ndan kalma. 1937’de raya oturtulan bu vagonlar, Batı Avrupa ülkelerinde restore edilerek müzelerde görücüye çıkıyor ya da turistik seferlerde kullanılıyor.
Bulgaristan’da olduğu gibi iki şehir arasındaki 120 kilometrelik mesafeyi yolcu treni 3 saatte kat ediyor. Bu da saatteki ortalama hızın 40 kilometreyi geçmediğini işaret ediyor.
Yolculuğun ortalarındaki Zerind kasabasının istasyon şefi Ion, “Tren seven bazı Almanlar bazen fotoğraf çekiyor” diyor ve ekliyor: “Ama bu yolculuğu yapmak zorunda olanlar için durum bir turistin yolculuğundan çok farklı”.
Ekonomi sektörüne odaklı internet portalı profit.ro’ya göre Romanya Demiryolları’nın toplam rötar süresi sadece 2017’de 4.5 milyon dakikaya ulaşmış. Bu rötarlardan yolculuk yapan 53 milyon kişi etkilenmiş.
‘Trenler parça parça dökülüyor’
Bulgaristan ve Romanya’da her gün hizmet veren trenler 2000’li yıllarda Fransa, Almanya, İngiltere ya da Danimarka’da kızağa çekilen ikinci ya da üçüncü el trenlerden oluşuyor.
Fakat AB’nin sınırları dışında durum daha da kötüleşiyor. Arnavutluk’un Durres kentinden makinist Valon bir yük treninin gelmesini beklerken euronews’e her trenin kırık dökük, camların atılan taşlar nedeniyle paramparça olduğunu ve vagonlarda aydınlatma bulunmadığını söylüyor. Lokomotiflerin halinin de “içler acısı” olduğunu söyleyen makinist, “Lokomotifin farının ampulünü çalıyorlar” diyor.
Moldova’da ise Sovyetler Birliği’nden kalma 60’lı yıllardan beri hizmet veren trenler raylarda. Vagonların çoğunda yolcular tahta sıraların üzerinde seyahatlerini yapıyor.
Bosna Hersek’te hala kömürle çalışan buharlı lokomotifleri hizmette görmek mümkün. Ülkeler arası seferler ise askıda. Örneğin Saray Bosna’dan Belgrad, Zagrep ya da Budapeşte’ye trenler çalışmıyor.
“Birkaç sene öncesine kadar trenle annemi ziyerete geliyordum” diyor Brano. “Bugün ise en az bir aktarma yaparak otobüse binmem gerek diye ekliyor Saray Bosna’da çalışan bu Hırvat. Trenle de yolculuğun çok uzun sürdüğünü söyleyen Bran, şu andaysa ‘çok konforsuz’ olduğunu dile getiriyor.
Aradaki uçurumu kaldırmak mümkün mü?
Avrupa Birliği’nin fonları sayesinde bu duruma bir çare bulunmaya başlandı. Hedef ise tren ağını Avrupa standartlarına yükseltmek. Bu da bazı bölgelerde trenin saatte 160 kilomtre hızla yol alması demek.
Ayrıca filolarını yenilemeye başlayan Kuzey Makedonya, Sırbistan, Karadağ ve Bosna Hersek, Çin, Rusya ve İspanya’dan lokomotif ve vagon satın alıyor.
Fakat AB standartlarına ulaşma çabası şimdilik ana tren hatlarına odaklanıyor. Bu da kırsal bölgelerdeki tren yolculuklarının uzun süre daha çoktan hurdaya çıkarılması gereken trenlerle yapılacağı anlamına geliyor.